Anatomia – dlaczego warto kontynuować naukę po studiach!

Anatomia w pracy fizjoterapeuty

Anatomia jest dość specyficznym przedmiotem, z którym jako fizjoterapeuci stykamy się po raz pierwszy już na samym początku naszych studiów. Uznawana jest za najstarszą znaną nauką medyczną i niezmiennie od samego początku jej istnienia aż po dzisiejszy dzień odgrywa ważną rolę w podstawach edukacji zdrowotnej [1, 2]. Anatomię definiuje się jako naukę wizualną zajmującą się badaniem kształtu i struktury narządów, umiejscowienia narządów oraz strukturalnych i funkcjonalnych zależności między nimi. Jest także podstawą terminologii medycznej i nauk klinicznych [3]. Znajomość anatomii jest bardzo potrzebna do przeprowadzenia badania fizykalnego pacjenta, dokonania prawidłowej oceny tkanek i podzielenia się wynikami z pacjentem i pozostałym personelem medycznym [4].

Nasze ciało jest często postrzegane jako niezwykle skomplikowana maszyna. Aby ta maszyna mogła prawidłowo działać, musi być kompletna we wszystkie swoje części, a dodatkowo każda z tych części musi działać optymalnie. Jeśli narządy lub układy narządów nie funkcjonują prawidłowo, pacjent jest opisywany jako chory. Choroby pojawiają się wtedy, gdy istnieją jakieś zaburzenia w anatomii oraz w fizjologii danej struktury. Mając np. samochód, nie możesz zrozumieć, jak naprawić silnik, jeśli nie wiesz, jak jest zbudowany i jak działa. Tak samo jest z twoimi pacjentami. Nie możesz naprawdę zrozumieć, jak ich leczyć ani dlaczego leczenie działa, jeśli nie rozumiesz, jak prawidłowo funkcjonuje dotknięty organizm. Ponadto, będzie istniała wśród wielu pacjentów chęć zrozumienia swojej choroby. Aby pomóc im zrozumieć, w czym jest problem i co dzieje się nie tak, musisz najpierw sam zgłębić wiedzę o tym, jak powinien działać dany narząd, dana struktura anatomiczna. Ponadto musisz być w stanie wyjaśnić te rzeczy pacjentom w taki sposób, aby mogli to pojąć. Jeśli słabo znasz anatomię i jej nie rozumiesz, to niestety nie będziesz w stanie im tego wyjaśnić. Ciężko jest leczyć pacjenta, który odczuwa ból w nodze, nie identyfikując obszaru i struktur dotkniętych bólem? A przecież̇, żeby zrozumieć́ istotę powstawania bólu, to trzeba znać́ zarówno topografię sąsiadujących struktur, ich unerwienia i unaczynienia, jak również sposób komunikowanie się̨ tych struktur anatomicznych między sobą̨. Układy narządów są tak wzajemnie powiązane, że choroba lub uraz w jednym układzie może powodować objawy w innym układzie a nawet prowadzić do bólu w całym ciele. Nie widząc tych wzajemnych powiązań, nie można w pełni zrozumieć choroby i pomóc pacjentowi.

Twoja wiedza na temat anatomii jest niezbędna, aby zrozumieć, co czujesz, dotykając pacjenta i jak mogą na niego wpływać wszelkie dysfunkcje tego obszaru. Twoja wiedza na temat anatomii jest również ważna podczas dobierania odpowiednich ćwiczeń dla pacjenta, aby upewnić się, że są one ukierunkowane na właściwe mięśnie/struktury. Jak widzimy, anatomia ciała oraz fizjoterapia powinny iść ze sobą nierozłącznie w parze. Jak w takim razie wygląda nasza edukacja w tym wymiarze?

Anatomia na studiach

Anatomia jest jednym z najważniejszych przedmiotów wykładanych studentom fizjoterapii, któremu poświęca się ogromną ilość uwagi na początku naszej edukacji. Co wydaje się zresztą oczywiste, jest to przedmiot obowiązkowy, realizowany zazwyczaj w formie wykładów i ćwiczeń. Kolejno przyswajane elementy tej wiedzy, od nazewnictwa i funkcję, po topografię i palpację, stają się̨ dla nas kolejnymi poziomami wtajemniczenia w skomplikowaną konstrukcję biologiczną, jaką stanowi ludzkie ciało. Niezaliczenie egzaminu z anatomii było często najbardziej wyczerpującą pierwszą przeszkodą, z jaką student musiał się zmierzyć. Niezaprzeczalnie więc zajmuje centralne miejsce w edukacji fizjoterapeuty. Niestety jednak jednym z głównych problemów w nauczaniu i uczeniu się nauk podstawowych w ogóle, a w szczególności anatomii, jest obecność tego przedmiotu (często jeszcze w ograniczonym zakresie) wyłącznie na pierwszym roku studiów. Do tego dochodzi malejący z każdym kolejnym rokiem naszej edukacji wskaźnik retencji nauczonej wiedzy anatomicznej. W niedawnym przeglądzie oszacowano, że

w ogólnej domenie edukacyjnej, jak również w edukacji medycznej, około dwóch trzecich do trzech czwartych wiedzy zostanie zachowana po jednym roku, z dalszym spadkiem do nieco poniżej 50% w następnym roku [5].

Dobrze ilustruje to badanie przeprowadzone na studentach fizjoterapii na Uniwersytecie Curtin. Uczestnicy, którzy zostali przebadani testem kości nadgarstka („carpal bone test”) wykazali się dobrą znajomością anatomii na pierwszym roku studiów, podczas gdy studenci ostatniego roku wykazali się znacznym zanikiem tej wiedzy z anatomii [6].

Generalnie w obrębie ostatniej dekady da się zauważyć spadek poziomu wiedzy anatomicznej wśród absolwentów kierunków medycznych. Warto wspomnieć, że sami studenci dość krytycznie oceniają̨ poziom swojej zdobytej wiedzy anatomicznej, bo aż̇ ponad 60% uznaje ją za niewystarczającą̨. Ciekawym spostrzeżeniem w tym temacie wykazali się również Brytyjczycy, którzy udowodnili w swoich badaniach, że 32% popełnionych błędów lekarskich bierze się̨ z nieznajomości lub niewystarczającej wiedzy z zakresu anatomii topograficznej wśród lekarzy [7].

Nauka po studiach: Tak czy Nie?

Spytajmy też samych siebie. Ilu z spośród nas już zapomniało wyuczonych nazw łacińskich wszystkich tych struktur anatomicznych? Z czasem zapominamy również ich polskich odpowiedników. Do tego ucieka nam wiedza na temat ich pełnionych funkcji oraz miejsca, w którym należałoby szukać tych struktur w naszym ciele. Na szczęście wraz z rozwijającą się edukacją oraz usługami medycznymi i zdrowotnymi, znaczenie nauki o anatomii staje się coraz ważniejsze. Obecne badania opowiadają się za ciągłością kształcenia anatomii i podkreślają, że szkolenia po ukończeniu studiów i egzaminy w określonych odstępach czasu muszą być kontynuowane [8]. Co raz częściej pojawiają się różnego rodzaju szkolenia z zakresu anatomii, umożliwiające nam nie tylko ugruntowanie naszej wiedzy, ale także (a może nawet przede wszystkim) poszerzenie jej. Warto sobie uzmysłowić, że bez dobrej znajomości anatomii, człowiek nie zajdzie daleko w fizjoterapii. Dlatego do szkolenia wykwalifikowanego fizjoterapeuty potrzebne jest doskonałe wykształcenie anatomiczne. Nie zadowalajmy się więc jedynie tą wiedzą, którą zdobyliśmy podczas nauki na studiach. Mając w pewnym momencie już dyplom zawodowy w naszych rękach, poświęcajmy nasz czas na dalszą naukę anatomii, gdyż jest ona nie tylko podstawą, ale również niezbędną częścią naszej kariery fizjoterapeutycznej oraz naszego sukcesu przy pracy z pacjentami!

Autor: David Trojan

Bibliografia:

1. Arifoglu Y. Anatomy: All aspects. Istanbul Tip Kitabevi; 2017.
2. Duman F. Importance of anatomy education in physical therapy and rehabilitation in Turkey: A qualitative study. New Trends and Issues Proceedings on Humanities and Social Sciences. 4. 2017; 64-71.
3. Singh R, Shane Tubbs R, Gupta K, Singh M, Jones dG, Kumar R. Is the decline of human anatomy hazardous to medical education/profession? A review. Surg Radiol Anat. 2015; 37(10):1257–1265.
4. Shead dA, Roos R, Olivier B, Ihunwo AO. Gross anatomy education for South African undergraduate physiotherapy students. Anat Sci Educ. 2018; 11(6):554–564.
5. Custers EJ. Long-term retention of basic science knowledge: A review study. Adv Health Sci Educ 2010; 15:109–128.
6. Valenza MC, Castro-Martín E, Valenza G, Guirao-Piñeiro M, De-la-Llave-Rincón AI, Fernández-de-las-Peñas C. Comparison of third-year medical and physical therapy students’ knowledge of anatomy using the carpal bone test. J Manipulative Physiol Ther 2012; 35:121–126.
7. Moryś J. Anatomia gdańska w 450 rocznicę nauczania anatomii na ziemi pomorskiej. Gazeta AMG 2018; 10.
8. Yammine K. The current status of anatomy knowledge: Where are we now? Where do we need to go and how do we get there? Teaching and Learning in Medicine. 2014; 26(2):184-188.