Najważniejszy mięsień, na który nie zwracasz uwagi
Przepona jest niedocenioną strukturą naszego ciała – często pomijaną, a jednak niezbędną dla naszego zdrowia i samopoczucia. Jako główny mięsień oddechowy, odpowiada za utrzymanie nas przy życiu. Zapewnia nam tlen i energię potrzebną do życia oraz ruchu. Co ciekawe, przepona odgrywa również ważną rolę w fizjoterapii, zapewniając zarówno fizyczne, jak i emocjonalne korzyści tym, którzy poświęcą jej trochę uwagi. W tym wpisie na blogu przyjrzymy się temu, dlaczego leczenie przepony jest nieodłącznym elementem fizjoterapii i jak może ono pomóc osiągnąć pacjentom wyższy poziom zdrowia i samopoczucia. Zatem zanurzmy się i dowiedzmy się więcej o tym niezwykłym mięśniu!
Struktura i funkcja przepony
Przepona to mięsień w kształcie kopuły, umiejscowiony w dolnej części klatki piersiowej, oddzielający klatkę piersiową od jamy brzusznej. Przyczepiona jest do dolnych żeber, mostka i kręgów lędźwiowych. Składa się z trzech części:
- części żebrowej (połączonej z wewnętrznymi powierzchniami dolnych chrząstek żebrowych i żeber 7-12),
- części kręgowej (połączonej z kręgami lędźwiowymi L1-L3 oraz więzadeł łukowatych bocznych i przyśrodkowych),
- części mostkowej (połączonej w wewnętrzną powierzchnia wyrostka mieczykowatego).
Przepona jest unerwiona przez nerw przeponowy oraz nerw błędny. Nerw przeponowy (nervus phrenicus) to nerw współczulny, który wychodzi ze splotu szyjnego (C3-C5) i przesyła sygnały z mózgu do mięśni przepony. Jest to nerw parasympatyczny, który aktywuje mięśnie przepony i umożliwia ich kurczenie się i rozluźnianie. Kiedy przepona się skraca, spłaszcza się i opada tworząc więcej przestrzeni w klatce piersiowej, aby płuca mogły się rozszerzyć i wypełnić powietrzem. Kiedy przepona się rozluźnia, powraca do swojego kształtu kopuły, wypychając powietrze z płuc.
Nerw błędny (nervus vagus) to nerw sympatyczny, który pochodzi z rdzenia przedłużonego i przebiega przez szyję oraz klatkę piersiową do jamy brzusznej. Nerw błędny jest najdłuższym nerwem czaszkowym i unerwia wiele narządów wewnętrznych, takich jak serce, płuca, żołądek czy jelita. Również przesyła sygnały z mózgu do mięśni przepony i aktywuje je, aby pomóc w napinaniu i utrzymaniu odpowiedniego ciśnienia w jamie brzusznej. Nerwy te są odpowiedzialne za regulację oddychania i nadzór nad procesami zachodzącymi w jamie brzusznej, takimi jak przepływ krwi, trawienie i mikrokrążenie. Przepona pracuje w harmonii z mięśniami międzyżebrowymi, które znajdują się między żebrami, aby pomóc w oddychaniu – jak zespół miniaturowych robotników budowlanych. Przepona nie jest tylko ważną częścią układu oddechowego, ale jest również
mięśniem, który łączy się z wieloma innymi strukturami w ciele. Ma wpływ na funkcjonowanie serca, płuc, żołądka, wątroby, nerek, jelit i dna miednicy.
Ma intymną relację z sercem, ponieważ odpowiada za ruch serca i obieg krwi. Jest również połączony z układem trawiennym i odgrywa ważną rolę w pomaganiu przemieszczania się pożywienia przez przewód pokarmowy – jak taśma transportowa. Mięsień przeponowy jest niezwykle skomplikowany i ważny, ale nie chodzi tylko o mechanikę oddychania. Chodzi o holistyczne połączenie ciała i umysłu. Kiedy przepona działa prawidłowo, może pomóc w redukcji stresu i lęku, poprawie krążenia i trawienia, a nawet wzmocnieniu układu odpornościowego – jak superbohater! Więc, gdy mówimy, że praca z przeponą jest niezbędna w fizjoterapii, mówimy nie tylko o fizycznych implikacjach, ale także o korzyściach psychologicznych i emocjonalnych.
Zaburzenia działania przepony a oddychanie i zdrowie
Przepona odgrywa ważną rolę w oddychaniu, ale także w wielu innych funkcjach ciała. Ma wpływ na układ immunologiczny, krążenie krwi, trawienie, układ autonomiczny i nawet nastrój. Wyobraź sobie swoją przeponę jako bramę, która prowadzi do świata, gdzie twoje ciało jest lekkie i zwrotne, twój kręgosłup jest zdrowy i silny, a twoje oddychanie jest głębokie i spokojne.
Brzmi wspaniale, prawda? Ale co, jeśli ta brama jest zamknięta lub zablokowana przez stres, ból lub uraz? W tej sekcji przyjrzymy się problemom i przyczynom zaburzeń działania przepony oraz jak może to wpływać na zdrowie i dobre samopoczucie. Zaburzenia działania przepony to stan, w którym przepona nie kurczy się lub nie rozluźnia prawidłowo. Może to prowadzić do zmniejszonej pojemności płuc, trudności w oddychaniu, przewlekłego kaszlu, zmęczenia, bólu w klatce piersiowej i wielu innych dolegliwości. Niektóre z najczęstszych przyczyn zaburzeń działania przepony to:
- uraz klatki piersiowej lub jamy brzusznej
- operacja lub naświetlanie, które wpływa na nerwy kontrolujące przeponę
- choroby o podłożu neuro-mięśniowym, takie jak dystrofia mięśniowa lub stwardnienie zanikowe boczne
- przewlekła choroba obturacyjna płuc (POChP) lub astma
- otyłość lub ciąża, która powoduje nacisk na przeponę
- lęk i długotrwały stres
Wiemy już też, że przepona jest mięśniem oddzielającym klatkę piersiową od jamy brzusznej i odgrywa ważną rolę w oddychaniu. Ale jak przepona wpływa na inne układy ciała? Przyjrzyjmy się kilku przykładom.
System immunologiczny: Przepona pomaga pompować płyn limfatyczny w całym ciele. Płyn limfatyczny to przezroczysta ciecz, która zawiera białe krwinki i przeciwciała walczące z infekcjami i chorobami. Gdy przepona jest słaba lub uszkodzona, płyn limfatyczny może mieć utrudniony przepływ i powodować stany zapalne oraz zmniejszoną odporność.
System krążenia: Przepona pomaga również pompować krew przez żyły i tętnice. Gdy wdychamy, przepona się kurczy i tworzy podciśnienie w klatce piersiowej. Sprawia to, że krew z dolnej części ciała spływa do serca. Gdy wydychamy, przepona się rozluźnia i wypycha krew z serca do górnej części ciała. Gdy przepona jest niewydolna, przepływ krwi może zostać zaburzony i powodować problemy, takie jak wysokie ciśnienie krwi, obrzęki, żylaki i inne podobne schorzenia.
System trawienny: Przepona pełni funkcję bariery między klatką piersiową a jamą brzuszną. Uniemożliwia to przemieszczanie się żołądka do klatki piersiowej i powstawanie refluksu żołądkowo-przełykowego lub przepukliny rozworu przełykowego. Pomaga również w masażu narządów jamy brzusznej i stymulacji perystaltyki, czyli ruchu pokarmu przez jelita. Gdy przepona jest zbyt sztywna lub słaba, może to zakłócać trawienie i powodować objawy takie jak: wzdęcia, zaparcia, nudności itp.
Układ autonomiczny: Układ autonomiczny odpowiada za regulację niektórych czynności nieświadomych, takich jak: częstość akcji serca, ciśnienie krwi, oddychanie, trawienie i inne. Składa się on z dwóch gałęzi: układu sympatycznego (US) i układu parasympatycznego (UPS). US jest aktywowany, gdy jesteśmy zestresowani lub w niebezpieczeństwie. Przygotowuje nas do walki lub ucieczki, zwiększając częstość akcji serca, ciśnienie krwi, częstość oddychania itp. UPS jest aktywowany, gdy jesteśmy zrelaksowani lub bezpieczni. Przywraca nas do stanu odpoczynku i trawienia, spowalniając częstość akcji serca, ciśnienie krwi, częstość oddychania i inne. Przepona jest połączona z obiema gałęziami układu autonomicznego przez nerwy i receptory. Gdy oddychamy głęboko i powoli przy pomocy przepony, stymulujemy UPS i się uspokajamy. Gdy oddychamy płytko i szybko za pomocą klatki piersiowej, stymulujemy US i się stresujemy.
Układ nerwowy: Przepona jest również ważnym elementem łączącym układ nerwowy z mózgiem. Gdy oddychamy przeponą, stymulujemy nerw błędny, który jest częścią układu przywspółczulnego odpowiedzialnego za spokój i relaks. Nerw błędny przekazuje sygnały do mózgu, które poprawiają nasze samopoczucie, zdolności poznawcze i pamięć. Przyczynia się również do uwolnienia hormonów, takich jak oksytocyna, hormonu związanego z więziami emocjonalnymi, zaufaniem i współpracą. Gdy oddychamy klatką piersiową, aktywujemy nerw przeponowy, który kontroluje tylko ruchy przepony. Przewaga pracy nerwu przeponowego wzmaga uczucie strachu, lęku i paniki.
Jak widzicie, przepona jest czymś znacznie więcej niż tylko mięśniem do oddychania. Jest kluczowym graczem w wielu aspektach naszego zdrowia i dobrego samopoczucia. Dlatego ważne jest, aby dbać o naszą przeponę i zapobiegać lub leczyć jakiekolwiek zaburzenia, które mogą się pojawić.
Rola fizjoterapii w leczeniu przepony
Fizjoterapia i terapia manualna mogą pomóc Ci w przywróceniu normalnej funkcji i mobilności twojej przepony oraz poprawić wydajność oddychania i jakość życia. Techniki terapii manualnej, takie jak uwalnianie mięśniow-powięziowe, manipulacja tkanek miękkich i mobilizacje stawowe, są często stosowane na przeponę i otaczające struktury, takie jak żebra, kręgosłup i jama brzuszna.
Dobrze wykonana terapia manualna może pomóc w:
- uwolnieniu napięcia i zrostów w przeponie oraz w tkance łącznej
- zwiększeniu zakresu ruchu i elastyczności przepony oraz klatki piersiowej
- poprawie przepływu krwi i dostarczania tlenu do przepony oraz innych narządów
- stymulacji układu nerwowego i zmniejszeniu stresu oraz bólu
- ułatwieniu koordynacji i synchronizacji przepony z innymi mięśniami oddechowymi
- poprawie ogólnej mechaniki oddychania
Niektóre z powszechnych technik manualnej terapii, które fizjoterapeuci stosują w leczeniu zaburzeń przepony, to:
Rozluźnienie mięśniowo-powięziowe przepony: Ta technika polega na delikatnym uciskaniu palcami lub kciukami określonych punktów wzdłuż dolnego brzegu klatki piersiowej, gdzie przepona przyczepiona jest do ciała. Ucisk jest wykonywany w rytmie, śledząc naturalne ruchy przepony podczas oddychania. Technika ta pomaga rozluźnić i rozciągnąć mięsień przepony oraz poprawić jego ruchomość.
Mobilizacja żeber: Ta technika polega na uciskaniu dłońmi lub pięściami boków klatki piersiowej, wykonując ruchy wahadłowe. Ucisk wykonywany jest w czasie wydechu, kiedy żebra są bardziej ruchliwe. Technika ta pomaga zwiększyć elastyczność i ruchomość żeber oraz poprawić ich ruch podczas oddychania.
Techniki z terapii wisceralnej: Ucisk wykonywany jest z różną siłą i szybkością, w zależności od preferencji i tolerancji danej osoby. Techniki te pomagają stymulować układ pokarmowy, złagodzić zaparcia i wzdęcia oraz rozluźnić mięśnie i inne tkanki miękkie w obrębie brzucha.
Manipulacja nerwu błędnego i nerwów czaszkowych: Manipulacje obejmują delikatne uciskanie i masowanie nerwów, a także pozycjonowanie ich za pomocą rąk lub narzędzi. Techniki te mają na celu przywrócenie normalnego ruchu i poprawę elastyczności nerwu.
Kiedy leczy się zaburzenia przepony, fizjoterapeuci również stosują ćwiczenia oddechowe oraz ćwiczenia stabilizujące tułów, aby pomóc pacjentom osiągnąć lepszą postawę ciała, poprawioną mechanikę oddychania i bardziej wydajne oddychanie. Ważne jest, aby dokładnie wytłumaczyć pacjentowi cel ćwiczenia i sposób jego wykonania.
Podczas wykonywania skoncentrowanego oddechu przeponowego pacjent musi najpierw dokładnie zrozumieć, gdzie jest jego przepona. Weź ich palce i połóż je na dolnym brzegu mostka. Naucz ich wziąć kilka oddechów i poczuć, jak ich przepona porusza się pod palcami.
Poprzez uczenie pacjentów głębokiego i powolnego oddychania, fizjoterapeuci mogą pomóc im się zrelaksować, zmniejszyć stres, zwiększyć ich pojemność płuc oraz poprawić ogólne samopoczucie.
Uwolnij pełen potencjał twojej przepony
Przepona jest kluczem do naszego fizycznego i psychicznego dobrostanu: gdy działa prawidłowo, nasze ciało może poruszać się swobodniej, nasza postura jest lepsza, a oddychanie jest łatwiejsze. Oddychanie jest najbardziej podstawową i niezbędną funkcją życia, a jednak często jest pomijane lub traktowane za oczywiste. Dzięki technikom terapii manualnej i ćwiczeniom oddechowym fizjoterapeuci mogą pomóc pacjentom uwolnić patologiczne napięcie i przywrócić prawidłową ruchomość przepony, co z kolei pozwala wydajniej i skuteczniej oddychać. A gdy oddychasz lepiej, czujesz się lepiej – fizycznie, mentalnie i emocjonalnie. Dlatego nie pozwól, aby Twoja przepona blokowała Ci drogę do życia w najlepszy możliwy sposób. Odblokuj swoją przeponę, odkryj cuda oddychania jak profesjonalista i ciesz się zdrowszym oraz szczęśliwszym życiem!
Autor: David Trojan
Bibliografia:
- Bordoni, B., & Zanier, E. Anatomic connections of the diaphragm: influence of respiration on the body system. Journal of Multidisciplinary Healthcare, 2013; 6, 281-291.
- Hodges, P. W., & Gandevia, S. C. Changes in intra-abdominal pressure during postural and respiratory activation of the human diaphragm. The Journal of Physiology, 2000; 522(1), 165-175.
- Kolar, P., et al. Postural function of the diaphragm in persons with and without chronic low back pain. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 2012; 42(4), 352-362.
- Lee, J., & McLaughlin, L. The role of the diaphragm in core stability: A literature review and clinical implications for physiotherapists working with people with chronic low back pain in Singapore: A case study approach (Doctoral dissertation). https://repository.cardiffmet.ac.uk/handle/10369/10061, 2018.
- McLaughlin Jr, L., Goldsmith, C.H., & Coleman K. Breathing evaluation and retraining as an adjunct to manual therapy for chronic low back pain: A case report.Physiotherapy Theory and Practice, 2006; 22(1),13–23.
- Sheddon Physiotherapy and Sports Clinic. Relax, just breathe: Things you didn’t know about your diaphragm. Retrieved from https://www.sheddonphysio.com/relax-just-breathe-things-you-didnt-know-about-your-diaphragm/, 2016.
- Smith M.D., Russell A., Hodges P.W. Disorders of breathing and continence have a stronger association with back pain than obesity and physical activity.Australian Journal of Physiotherapy, 2006; 52(1),11–16.
